In dit vijfminutencollege gaan we het hebben over het schilderij hiernaast.
Het is ongeveer 550 jaar geleden geschilderd, in Florence in Italië.

Wat is er te zien?

Op het schilderij zien we twee figuren in een soort portico, een open maar overdekte ruimte met zuilen.
Rechts zit een jonge vrouw op een kruk en aan de linkerkant zien we een knielende engel. Dat zien we aan de vleugels de hij heeft.
Op de achtergrond is een kamertje.
Links is nog een stukje tuin zichtbaar, afgesloten met een hek en daarachter is bos.

Een bijbelverhaal

Zoals bijna alle kunst van vroeger is dit ook een voorstelling van een verhaal uit de Bijbel.
Het is maar een kort verhaal, nog niet eens een halve kolom lang, maar toch is het een van de belangrijkste bijbelverhalen.
Het staat in het gedeelte het Nieuwe Testament, dat het leven van Jezus en zijn volgelingen beschrijft. Het verhaal is opgetekend door Lucas, een arts uit de tijd van Jezus.

Maria en de engel

Maria, een jong meisje dat net verloofd is met ene Jozef, krijgt bezoek van een engel. Niet zomaar een engel, maar God heeft zijn aartsengel Gabriël naar Maria gestuurd.
Gabriël is de aartsengel die berichten aan de mensen doorgeeft.
Hij komt haar vertellen dat zij de moeder zal worden van de zoon van God.
Maria begrijpt dit niet, want zij is nog niet eens met Jozef naar bed geweest, dus hoe kan ze dan zwanger worden?
Gabriël stelt haar gerust en zegt dat de 'Heilige Geest' van God over haar zal komen.
Maria legt zich bij de wil van God neer en de engel gaat weer weg.

De schilderende monnik

Dit verhaal wordt voorgesteld op het schilderij. Het is eigenlijk geen schilderij, maar een muurschildering, een fresco. Het bevindt zich in het klooster van San Marco en dat is niet voor niets. Want het is geschilderd door een monnik uit dat klooster, Fra Angelico, broeder Engel.

Deze Fra Angelico heeft in zijn eigen klooster alle cellen van de monniken voorzien van een muurschildering. Die kunnen we tegenwoordig bekijken, want het klooster is nu een museum.

En zoals alle schilders van zijn tijd heeft ook Fra Angelico een bijbelverhaal afgebeeld: De Verkondiging of zoals dat in de kunst heet: de Annunciatie.

Heel veel schilders van zijn tijd hebben Annunciaties geschilderd. In Florence en omstreken was de Annunciatie zelfs een gewild nieuwjaarskado voor rijke mensen. Toen begon het nieuwe jaar op de dag dat dit verhaal plaatsvond, op 25 maart. Dat is immers negen maanden voor Kerstmis, als de kleine Jezus wordt geboren.

Volgens de traditie

Maar er is iets merkwaardigs met dit schilderij van Fra Angelicio aan de hand. Natuurlijk schilderde hij zoals alle schilders de voorstelling zoals die was voorgeschreven door de kerk en door de traditie.
Dus Maria zit altijd aan de rechterkant in haar kamer en Gabriël komt altijd vanaf de linkerkant bij haar binnen, van buiten.
Althans, zo schilderden de Italianen dat, Nederlandse en Franse schilders deden het precies andersom.

Ook schilderde hij zoals gebruikelijk de engel als een jongeman met vrouwelijke trekken. Hij heeft net gezegd dat Maria zwanger zal worden en zit eerbiedig met zijn handen gekruist op haar reactie te wachten.
Maria zit in zichzelf gekeerd te overleggen wat zij hierop zal zeggen. Zij heeft ook haar handen gekruist en buigt lichtjes, wat betekent dat zij zich neerlegt bij de wil van God.

Een eigen draai

Maar verder heeft Fra Angelico wel een eigen draai aan de voorstelling gegeven.

Ten eerste heeft hij Gabriël en Maria buiten neergezet en niet in haar kamer zoals gebruikelijk was.

Daarnaast is het een heel verstilde voorstelling.
Dat valt bijvoorbeeld op aan de kleding van de twee hoofdpersonen van het verhaal. De engel heeft een versierd, maar verder eenvoudig kleed aan.
En Maria is ook heel sobertjes gekleed. Zoals gebruikelijk heeft zij haar blauwe bovenkleed om.
Maar verder is de hele entourage heel sober, bijna spartaans. Maria zit op een eenvoudige kruk, haar kamertje is ongemeubileerd, het geheel maakt wel een hele kale indruk. Het lijkt wel een monnikencel.

Maria in het klooster

En dat is ook precies wat het is!
Fra Angelico heeft als monnik de hele gebeurtenis naar zijn eigen klooster verplaatst. De kale cellen, het eenvoudige meubilair, de simpele kleding, alles is de entourage van een monnik.
Zelfs de zuilen heeft hij precies nageschilderd van zijn eigen San Marcoklooster. Het raampje in Maria's cel, waardoor ze niet naar buiten kan kijken, die zitten ook precies zo in de cellen van de monniken.

Ja, het is ook begrijpelijk dat Angelico Gabriël en Maria zo heeft afgebeeld, dat was immers zijn leefwereld. Andere schilders die voor rijke opdrachtgevers werkten, maakten van Maria en de engel rijke figuren met dure kleren in een luxe omgeving. Maar Angelico werkte voor zijn medebroeders, dus deed hij of de Verkondiging dichtbij, in hun eigen klooster had plaats-gevonden.

Daarom is Maria's kamertje zo kaal als een cel; wat wist een monnik immers van een meisjesslaapkamer. Daarom zit het raampje ook zo hoog: je kunt alleen naar God kijken.
We kunnen sowieso niet ver weg kijken in het schilderij.

Perspectief met tegenzin

En hier komt het grote verschil tussen Angelico en zijn collega-schilders aan het licht.
Angelico leefde in het Toscane van de vijftiende eeuw. Een eeuw van grote veranderingen, in de samenleving en in de kunst. Een aantal jaren daarvoor was in zijn stad het perspectief uitgevonden, waardoor schilderijen bijna echt leken. Verre uitzichten doken op in de schilderijen. En de mens ging in het middelpunt staan, eigenlijk op de plaats van God.

Dat was de religieuze Angelico natuurlijk een gruwel.
Enerzijds wilde hij als schilder best meedoen met de moderne inzichten. Zo lijkt het schilderij perspectivisch in orde. De perspectieflijnen leiden allemaal naar één verdwijnpunt: het raampje in Maria's kamertje. Het raampje zonder uitzicht.
Maar kijk wat er gebeurt als Maria opstaat: ze zou haar hoofd stoten.
Het is perspectief, maar perspectief met tegenzin.

Aan de andere kant was Angelico als gelovige gebonden aan God's inzichten. Dus moest die moderne buitenwereld buiten blijven.
Dáárom kunnen we niet door het raampje naar buiten kijken.
Dáárom staat er een hek achterin de tuin.
Dáárom ontneemt het bos het uitzicht.

Niet naar de buitenwereld kijken; God vind je niet buiten, maar binnen, in je klooster, in jezelf.

Dat is de boodschap van Fra Angelico in deze Verkondiging.

Een oude bijbel

Het klooster San Marco.

Een monnikencel in het klooster San Marco.

Franse Annunciatie met de engel rechts.

De bibliotheek van het San Marcoklooster

Raam in een monnikencel

'Luxe' Gabriël en Maria in een paleis met perspectief en uitzicht.

Perspectieflijnen in Angelico's Annunciatie.

Fra Angelico: Annunciatie (1440). Convento San Marco, Florence.

airplane alabaster alphabet amorgos andalusia anderson, pamela anema, erna angel  angelico animals annunciation annunciatie fra angelico florence convento san marco perspectief antwerp (be) arabic alphabet
arabic calligraphy arc-et-senans (fr) arch argonne (fr) art city  art city art culture art earth art journey art man art sea art underground art venus at-sign
athens (gr) atlas austria bali (in) balloon barcelona (sp) bardot, brigitte bark baudain, bernard beach beach-house belgium belle helene, la berkel, robert bird boat body-text borgmann, rene borobudur boulder brands, eugene braun breakwater-pile bretagne (fr) bride bridge brugge bull burano (it)
cairo (eg) camel camel cloth campen, jef van canaletto cancer carthago (tu) castle celestial atlas cellarius, andreas cemetery che guevara chikanobu chimney church cinema circle cities city city-art clock cloud  coca (sp) collection color colour como (it) convent copier, andries coral cordoba (sp) crab crab-fleet crete cross  cross culture czechoslovakia dance dance indonesia dance spain dead design donald duck door dorazio, piero dress earth earth, the eclipse egypt egypt (ancient) eiffel tower  eiffel tower electricity station england europe factory fashion fashion-text feria
filmprojector fire fire fireworks fish fishing fishing boat florence (it) flower folegandros france frog gabes (tu) gabriel garage garden gardner, ava
gemini germany girl glass glass oven globe goat granada (sp) graphic art greece greek cross grikos, theologos gull hammamet (tu) hand harbour
heaven  hieroglyphs hiragana hole horse house human nature hydra (gr) icon ijs indonesia italy jakarta (in) japan japan alphabet japan castle
japanese prints jetty journey kanji karhof, gea  katakana kimono kite knossos (gr) kortrijk (be) labyrinth lakki (gr) landscape leaves ledoux, claude-nicolas leonov, alexey leros (gr) letter lettering libra lighthouse lightning lintel lion lucca (it) man map marble maria market mars  mary mary magdalen matmata (tu) mermaid metro metz, maroeska mey, wim van der mirror mont-dt-sassey (fr) moon moon eclips mosque movie stars murano (it) naxos (gr) nefta (tu) ngo, an normandie (fr) north africa number observatory  oven paint paradiso paris (fr) patmos (gr) photograhy pictogram pireaus (gr) pisa (it) pisces pistoia (it) plant pluto  pokemon pollard-tree pomphuis porto lago (gr) portrait postcards potsherds prato (it) quarry railway house rationalism religieuse rembrandt rhodes (gr) road map rock roling, marthe samos (gr) san marco sand santorini (gr) saulmory (fr) scorpion sea serifos (gr) sheep shell ship shop sidi-bou-said (tu) siena (it) sifnos (gr) sign sikinos (gr) silo skull slide-projector slug snail snake sneeuw sommedieue (fr) soukh sousse (tu) space walk  spain sponge star steamship stenay (fr) stone stone circle studio sun sunbeams  sundial sunrise  sunset  swan sweden switzerland tarragni, guiseppe taylor, elizabeth tower traffic sign trajan travel guide tree tree bark tunis (tu) tunisia tunnel tuscany (it) twin image twins umbria underground underworld united kingdom urchin venus verdun (fr) vienna (au) village detruit village, the virgin virgo volcano voyage wall water water reservoir water tower waves wien (au) window  wood world war 1 yogyakarta (in) zorio, gilberto