Sjaalman in Tilburg

Over de Culturele Bibliotheek van Lorenzetti

Door Boudewijn Dorrebloem

Wat zei Mao Zedong nu precies toen hij op 1 oktober 1949 op het Tienanmen-plein in Beijing de Volksrepubliek China uitriep? En wat was dat voor gehannes met het hijsen van de nieuwe vlag van de kersverse staat?  

Twee vragen die worden beantwoord in 'Chinese Schetsen', een boek dat de mythen ontrafelt rond de oprichtings-ceremonie van de Chinese staat, ruim zeventig jaar geleden.
Ik stuitte op het boek toen ik materiaal zocht voor een artikel dat ik aan het schrijven was. 'Chinese Schetsen' bleek een lijvig werk, formaat langspeelplaat en zeer informatief. Ik kon er wel het een en ander voor mijn stuk uit gebruiken.
Het boek bleek afkomstig uit de zogeheten 'Culturele Bibliotheek', een Tilburgse bibliotheek die veel titels bleek te bevatten, maar waar ik helemaal niets van wist. Vreemd, omdat ik toch goed ben ingevoerd in het plaatselijke boekenleven.
Daar moest ik meer van weten.

Die Culturele Bibliotheek blijkt een reeks publicaties te zijn over allerhande cultuurhistorische onderwerpen, die door de Tilburgse stichting Lorenzetti wordt uitgegeven. Mij lijkt het achterhaald, een nieuw uitgeversfonds, vooral in dit tijdsgewricht, want wie koopt er nu nog boeken? Maar goed, het is op zijn mist wel dapper te noemen. Temeer omdat dit project klaarblijkelijk wordt gedragen door één man: Rob Berkel, die niet alleen voorzitter is van die stichting, maar ook nog eens auteur en samensteller van de meeste van deze boeken.
Dus heb ik Berkel maar eens opgebeld en een afspraak gemaakt. Ik wilde die bibliotheek wel eens met eigen ogen zien.

Beeldarcheologie

Het huis van Berkel is eigenlijk een museum; vooral de grote woonkamer is één Wunderkammer. Wayangpoppen, hedendaagse grafiek, globes in alle soorten, een collectie gekleurd glaswerk, Chinese T'ang-paarden, gekapte letters, Indonesische beelden, raku-keramiek, een verzameling parfumflesjes: je ogen krijgen geen rust.
Maar daarvoor kom ik natuurlijk niet. Het gaat mij om die Culturele Bibliotheek. Wat is dat precies, wat is die stichting Lorenzetti en wie is Berkel? Onder het genot van een fijne whisky wil Berkel wel het een en ander kwijt; het is een makkelijk prater - en ik mag Rob zeggen.

Berkel (75) zelf Amsterdammer van geboorte - en van inborst, ondanks het feit dat hij al meer dan vijfentwintig jaar in Tilburg woont en werkt. Hij vertelt met graagte over details van zijn geboortestad; zo heeft hij jarenlang in de Jordaan gewoond, een wijk die ik ook uit ervaring ken. Van opleiding en beroep grafisch ontwerper heeft hij zich ook als kunstenaar gemanifesteerd en steeds meer als 'beeldhistoricus', een zelfgemunte term. "Je zou kunnen zeggen dat ik een soort beeldarcheoloog ben, die de geschiedenis van beelden, kunst en foto’s naar boven haalt en  onderzoekt".
Na een halve eeuw Amsterdam kwam hij naar Tilburg omdat hij, lachend: "... zonodig museumdirecteur moest worden." Vijftien jaar lang was hij directeur van museum Scryption, een uniek, maar inmiddels verdwenen museum over schrift, schrijven en letters. "Ik ben ook wel een man van letters", waarop ik grap " ... en nu dus ook van de letteren." Mijn guitigheidje negerend, vervolgt hij: "Vijfentwintig jaar geleden - toen ik hier in Tilburg allerlei bestuursfuncties bekleedde - heb ik die stichting opgericht.  Al mijn verzamelde collecties en mijn eigen werk als kunstenaar kon ik daar juridisch in onderbrengen, mocht er bij een van die clubs onverhoopt financieel iets mislopen. Inmiddels zitten al mijn werk en verzamelingen in de stichting, privé bezit ik niets meer.
In de jaren daarna bleef die verzameling maar groeien en werd het langzamerhand een hele brede collectie kunst, fotografie, design en natuur. Als je het zo bekijkt is Lorenzetti eigenlijk een museum zonder gebouw."
Intussen is Lorenzetti van een beheersstichting een kleine, maar zeer actieve culturele organisatie geworden die allerlei projecten en activiteiten organiseert. Met de collectie bijvoorbeeld maakt Lorenzetti tentoonstellingen, in Tilburg natuurlijk, maar ook in het buitenland. Tegenwoordig tonen ze op scholen en in verzorgingshuizen mini-tentoonstellingen met een educatief of therapeutisch doel in zogenaamde 'Wonderboxen', reizende vitrines of kijkdozen. Daarnaast geeft Berkel lezingen en cursussen en organiseert Lorenzetti elke maand in Tilburg een 'KunstCafé', een gezellige en informatieve middag over kunst en cultuur – zelf noemt hij het een 'live-magazine'. Verder kun je op de site van Lorenzetti interactief dwalen door het Weblabyrinth, het 'universum van Lorenzetti', zoals Berkel dat graag omschrijft.

En dan is er dus ook nog die Culturele Bibliotheek.

Papieren boeken

Hoewel inmiddels al vijftien jaar formeel met pensioen, blijkt Berkel een niet te stuiten drive te hebben. Waar komt dat vandaan, dat organiseren, schrijven, ontwerpen en uitgeven; waarom niet lekker golfen of elektrisch fietsen? "Ja, ik ben wel een beetje onderwijzer die zijn roeping heeft gemist, misschien haal ik dat nu wel in". En wat die Culturele Bibliotheek betreft: "Ik ben als het ware mijn brein aan het leegmaken door alles vast te leggen wat ik heb opgeslagen." En dat komt dus allemaal terecht in die boeken. Mij schijnt het een megalomane onderneming, temeer wanneer Berkel opsomt wat er allemaal in die bibliotheek een plaats gaat vinden. Niet alleen boeken met reis-beeldverhalen maar ook over allerlei uiteenlopende onderwerpen, over de gemaakte tentoonstellingen, over de collectie en beeldboeken met het uitgebreide fotoarchief van Lorenzetti.
Berkel zegt lachend: "Als ze allemaal af zouden zijn, heb je een rij van ongeveer anderhalve meter. Een soort Lorenzetti-encyclopédie." Ja, ik had het niet voor niets over ouderwets, wie koopt er nog papieren boeken? "Nou, ik denk dat er genoeg mensen zijn die een papieren boek in de hand willen hebben. Ik zelf in elk geval wel. Bovendien: internet is misschien over dertig jaar wel verdwenen, papieren boeken blijven bestaan."

De boeken worden overigens allemaal 'on demand' gedrukt, dat wil zeggen dat sommige titels maar in drie exemplaren uitkomen maar andere, die een doelgroep aanspreken kennen een grotere oplage. Zoals 'Annunciatie' een vuistdik standaardwerk over de Verkondiging aan Maria, waarin zoveel staat dat Berkel het een 'atlas van de Maria Boodschap' noemt. Maar ook onderwerpen waarover Berkel in het verleden bij het Scryption tentoonstellingen heeft gemaakt krijgen een eigen titel in de reeks.
Daarbij helpt het dat Berkel van huis uit grafisch ontwerper is, zo kan hij het hele proces in de hand houden: samenstelling, teksten, vormgeving en drukwerkproductie. En zijn ervaring als PR-medewerker bij het Tropeninstituut helpt dan weer bij het promoten van een en ander.
Inmiddels zijn zo'n dertig delen in die Culturele Bibliotheek verschenen, bij elkaar toch al wel een dikke rij van bijna vijftig centimeter.

De Stoel van Canaletto

En waar gáán al die boeken dan over? Ik heb al wel wat onderwerpen aangestipt, maar misschien is het goed om eens wat onderwerpen op een rijtje te zetten, zodat de lezer een beetje inzicht krijgt over de bandbreedte van deze 'encyclopédie', want dat is die Culturele Bibliotheek wel aan het worden.
Overigens zijn niet alle onderwerpen uitgegeven in de reeks 'Culturele Bibliotheek', er zitten ook Lorenzetti Cahiers bij, kleinere publicaties over een specifiek detailonderwerp in de kunst.  Daarnaast zie ik in die ruim halve meter drukwerk ook nog 'gewone boeken' uit de Scryption-tijd en uitgaven die Lorenzetti 'Editions' noemt.

Zo verhaalt de Culturele Bibliotheek
- over het Japanse schrift
- over de schilderende broers Lorenzetti
- over de overeenkomsten tussen de Luxor-tempel in Egypte en het Louvre in Parijs (dit lijkt mij onzin)
- over Griekse kerken
- over bolders in Venetië (ik wist niet eens wat bolders waren, laat staan in Venetië)
- over muzieknotatie
- over het Museum van Onaanzienlijke Dingen (daar zal wel niet veel aan zijn)
- over een verlaten spoorlijn in Frankrijk
- over de Mont Ventoux
- over de hemel (ja, daar zou ik wel meer van willen weten)
- over 'Annunciaties', de schilderijen van de Verkondiging aan Maria
- over Italiaanse architectuur op de Griekse eilanden
- over Plagiaat (dit leg ik opzij, voor mijn artikel)
- over de Stoel van Canaletto
- over Silvana Mangano in Bittere Rijst (die film heb ik gezien, inderdaad een fraaie juffrouw)
- over het Observatorium van Robert Morris
- over de gebarsten obelisk van Assuan
- over de Viool van Ingres (ik wist niet dat de man ook musicus was)
- over schietgaten in Japanse kastelen
- over het racecircuit van Francorchamps
- over Che Guevara als Jezus (hij durft wel, die Berkel)
- over het Place Ducale in Charleville-Mézières
- over de Villages Détruits rond Verdun
- over de koloniale architectuur op Java (dat sluit en beetje aan bij mijn artikel)
- over het pomphuis in Antwerpen
- over de Ribat van Monastir
- over het verdwenen Pieter Vredeplein in Tilburg (ik dacht dat dat er nog was, toch eens kijken)
- over het klooster San Vivaldo, het Jeruzalem in Toscane
- over de oorsprong van de letters
- over de eerste onderzeeër ter wereld (die schijnt in Barcelona gebouwd te zijn)
- over de Nederlanders in Japan
- over de Cisterciënzer abdij van Fontenay
- over de Belgische Noordzeekust (daar ben je volgens mij vlug over uitgeschreven)
- over de houtproductie in Zweden
- over het atelier van de schilder Miró
- over de tabaksproductie in de Belgische Ardennen
- over het mooiste gebouw ter wereld (hij schrijft dat dat in Como staat)
- over moskeeën op Djerba
- over de Sint-Gotthardpas
- over het werk van de kunstenaar jcj vanderheijden
- over de krabbenvangst in Bretagne (dat schijnt teloorgegaan zijn)
- over het Begijnhof in Brugge
- over de Eiffeltoren
- over de muziekinstrumentenfabriek van Kessels in Tilburg (daar wist ik weinig van)
- over de Franse architectuur van de jaren zestig
- over begraafplaatsen (moet dat nou?)
- over Walcheren in 1968
- over de Feria in Cordoba
- over het verschil tussen doolhof en labyrint
- over Witte Kunst (is dat net zoiets als zwarte kunst?)
- over de Borobudur
- over Venetië als labyrintstad
- over Duckstad
- over The Third Man die niet bestaat (ik heb die film nochtans gezien)
- over de tunnel in Antwerpen
- over de Citadel van Montmédy
- over geothermiek in Italië
- over Beeldrijm (wat is dat nu weer, beelden zijn toch geen gedichten?)
- over fossielen in Toscaanse wijngaarden (?)
- over de Machine van Marly
- over de niet afgemaakte dom van Siena (me dunkt, hij is toch af, ik ben er geweest)
- over de leeuwen van Venetië
- over schooluniformen in Japan
- over de ecokathedraal in Friesland (mm, iets modieus?)
- over Spaanse kastelen
- over Praag in 1968
- over de aerofoon
- over kameelkleden in de Tunesische woestijn

Poeh. Uitgeput leg ik de boeken weg; het is wel mooi geweest voor vanmiddag. En dat is nog maar een greep uit alle onderwerpen. Eén ding is mij wel duidelijk geworden: die Culturele Bibliotheek hier in Tilburg is wat mij betreft een blijvertje. 
Tollend van alle informatie - en misschien ook een beetje van de whisky - verlaat ik het Lorenzetti-pand. Bij het weggaan stopt Berkel mij vlug nog wat boekjes in de hand: heb ik nog wat te lezen.
En dat artikel van mij, dat houdt u tegoed.

Boudewijn Dorrebloem